Ψεύτικοι φίλοι

 

Ψεύτικοι φίλοι, φίλοι που σε προδίδουν, ονομάζονται στην μετάφραση λέξεις που ενώ είναι ίδιες, έχουν διαφορετικό νόημα σε δυο διαφορετικές γλώσσες. Για τους μεταφραστές είναι πονοκέφαλος καθώς μπορούν να τους μπερδέψουν και να αλλοιωθεί έτσι η έννοια του κειμένου. Κανείς δεν θέλει τέτοιους φίλους.

Ακολουθούν μερικά παραδείγματα που μπορεί να είναι γνωστά αλλά δεν παύουν να έχουν ενδιαφέρον για όσους ασχολούνται με την φιλολογία ή την λογοτεχνία.

Στα γερμανικά η λέξη hell σημαίνει φωτεινός, ηλιόλουστος. Μια ευχάριστη λέξη δηλαδή σε αντίθεση με τα αγγλικά, γλώσσα συγγενική προς τα γερμανικά, όπου hell είναι η Κόλαση.

Αντίθετα μια μάρκα παπουτσιών πολύ κομψών και ακριβών έχει όνομα που στα γερμανικά σημαίνει θάνατος. Νομίζω ότι η εταιρεία δεν έχει πιθανότητες να πουλήσει πολλά δείγματα στην Γερμανία.

Παθολόγος στα ελληνικά είναι όποιος ασχολείται με την γενική ιατρική ενώ σε άλλες γλώσσες με την ίδια λέξη (pathologist) εννοείται ο παθολογοανατόμος.

Deception στα γαλλικά είναι η απογοήτευση. Στα αγγλικά είναι η εξαπάτηση. Θα μπορούσαμε να πούμε εδώ ότι πάντα η εξαπάτηση μας απογοητεύει.

Η ελληνική λέξη τόπος, όπως και η λέξη πάθος, χρησιμοποιούνται αυτούσιες και σε άλλες γλώσσες. Η πρώτη υποδεικνύει έναν τόπο φανταστικό, σαν φόντο λογοτεχνικών έργων, η δεύτερη μια περίπου φιλοσοφική κατάσταση, γνωστή από την Ρητορική του Αριστοτέλη. Empathy όμως, και πάλι με ρίζα από την ελληνική λέξη "πάθος" σε άλλες γλώσσες σημαίνει το να μπαίνεις στη θέση του άλλου, να συμπάσχεις με τον άλλον, να τον καταλαβαίνεις και να τον συμπονάς. Στα ελληνικά είναι το αντίθετο. Η εμπάθεια είναι έντονη προκατάληψη και εχθρότητα εναντίον κάποιου. Γι'αυτό η εμπάθεια των ξένων αποδόθηκε στα ελληνικά ως ενσυναίσθηση, μια μάλλον ανόητη και φλύαρη λέξη. Καμμιά φορά μπορούμε να καταφεύγουμε και στην περιφραστική απόδοση, δεν είναι ανάγκη να μετατρέπονται όλα σε ουσιαστικά.

Δυο διάσημοι ψεύτικοι φίλοι ή μάλλον άσπονδοι εχθροί είναι στα ιταλικά και τα ισπανικά οι λέξεις που σημαίνουν βούτυρο και γάϊδαρος. Και οι δύο λαοί με τις παρόμοιες λατινογενείς γλώσσες χρησιμοποιούν την λέξη “burro” οπότε μπορούν να συμβούν διάφορες αστείες παρεξηγήσεις μεταξύ τους.

Κάτι αντίστοιχο και με την λέξη embarassed που στα αγγλικά σημαίνει αμήχανος ή αμήχανη ενώ στα ισπανικά σημαίνει έγκυος (embarazada).

Όταν ένας Γερμανός και ένας Ιταλός μιλάνε για τον καιρό, θα πρέπει να προσέχουν. Kalt στα γερμανικά είναι κρύο ενώ στα ιταλικά caldo είναι ζεστό. Become στα αγγλικά σημαίνει γίνομαι, στα γερμανικά λαμβάνω (ένα γράμμα, ένα δώρο κλπ.) Scopo σημαίνει στα ιταλικά όπως και στα ελληνικά φυσικά σκοπός. Συχνά ένας Ιταλός μπορεί να μπερδευτεί και να πει scope στα αγγλικά νομίζοντας ότι αναφέρεται στον σκοπό. Αλλά στα αγγλικά η λέξη scope σημαίνει φάσμα. 

Δούλα, μια λέξη που στα ελληνικά δεν ακούγεται πολύ ευχάριστα. Στα αγγλικά doula είναι μια βοηθός, μια γυναίκα που συμπαρίσταται σε μια άλλη, σαν μαμή παραδείγματος χάριν στην διάρκεια ενός τοκετού, ή σαν σύντροφος στην διάρκεια ενός πένθους και ούτω καθ'εξής. Προέρχεται από την παλιά ελληνική λέξη δούλη αλλά έχει πάρει στα αγγλικά ένα κάπως διαφορετικό νόημα, της πιστής φίλης και συμπαραστάτριας.

Αλλά για να μην τελειώσουμε με κακούς και ψεύτικους φίλους, ας δούμε και μερικούς πιστούς, που έχουν την ίδια σημασία σε δύο ή περισσότερες γλώσσες.

Η λυπητερή, που λέμε για τον λογαριασμό, προέρχεται από την γαλλική ειρωνική φράση "la douloureuse" του 19ου αιώνα.

Coureur de jupons στα γαλλικά, κάποιος που τρέχει πίσω από τις φούστες, ποδόγυρος στα ελληνικά.

Αλογοουρά ονομάζουμε το χτένισμά μας ακριβώς όπως και οι Ιταλοί "coda di cavallo" ενώ στα αγγλικά είναι ουρά του πόνυ (ponytail).

Non tutto il male viene per nuocere στα ιταλικά, "δεν έρχεται κάθε κακό για να μας βλάψει", ουδέν κακόν αμιγές καλού στα ελληνικά.

08.09.2020