Τα τρία "Κ"

Όπως στην κλασσική μουσική, υπάρχουν οι τρεις μεγάλοι “B” από την Γερμανία (Bach, Beethoven, Brahms) έτσι στο δικό μου λογοτεχνικό σύμπαν, υπάρχουν τρία σπουδαία «Κάππα» που είναι ο Καβάφης, ο Καββαδίας και ο Κόντογλου.

Στις λεπτομέρειες της ζωής τους δεν θ’αναφερθώ αφού είναι λίγο πολύ γνωστές από βιογραφίες που έχουν γραφτεί και από εκπομπές και ταινίες που έχουν προβληθεί. Από πού ν’αρχίσει, όμως, κανείς να μιλάει για το έργο τους; Από τις άγνωστες σελίδες της Ιστορίας που φωτίζει ο κορυφαίος Καβάφης, από το αριστοτεχνικό μέτρο στους στίχους του Καββαδία, από τον παπαδιαμαντικού επιπέδου Κόντογλου, ο οποίος υπήρξε επίσης και άξιος αγιογράφος;

Ή μήπως εκεί που μίλησαν εκείνοι, πρέπει όλοι οι άλλοι να σιωπούμε;

Είναι αλήθεια ότι νοιώθω ένα δέος γι’αυτές τις μορφές, για το πλούσιο και μοναδικό τους έργο. Για την Αλεξάνδρεια του Καβάφη με τους Χριστιανούς και τους Εθνικούς της, για το Αϊβαλί του Κόντογλου με τους ταπεινούς κατοίκους του που έμοιαζαν με αγίους, αλλά και για τις απέραντες αγριεμένες θάλασσες που ενέπνευσαν τον Καββαδία. Όταν ανοίγω τους χιλιοδιαβασμένους στίχους που αναφέρονται σε Λαγίδες, Σελευκίδες και Κλεοπάτρες, σε παρηκμασμένους βασιλείς και αυτοκράτορες, σ’έναν καινούριο κόσμο που έρχεται να σαρώσει τον παλιό, σ’ένα όνειρο που είδε ο Αντώνιος, σ’ένα προμήνυμα που έλαβε ο Καίσαρας, νοιώθω δέος μπροστά στις τόσες γνώσεις που είχε ο ποιητής αλλά και στο ταλέντο του που του έδινε την δυνατότητα να τις μετατρέπει σε αριστουργήματα. Μετά διαβάζω τον Κόντογλου, τους βίους των Αγίων, τον Καστρολόγο, τον Πέδρο Καζάς, τα διηγήματά του. Με συνεπαίρνει σαν χείμαρρος, με λόγια που αναβρύζουν χωρίς σταματημό. Οι αιμοδιψείς πειρατές, οι αγνοί ψαράδες σαν τον μπάρμπα Μανώλη τον Βασιλέ, οι μάρτυρες της πίστεως – όλοι με κάποιοι τρόπο καταφέρνουν και με συγκινούν, με κάνουν να δακρύζω. Ο Καββαδίας αγγίζει την κοιμισμένη μου ανάγκη για περιπέτεια, αλλά τελικά με κάνει ν’αναρωτιέμαι αν η περιπέτεια βρίσκεται πράγματι στο στενό του Μακασάρ και στα οπιοποτεία της Άπω Ανατολής. Η μεγάλη περιπέτεια βρίσκεται μέσα στην ψυχή του Καββαδία και στην ψυχή του κάθε αναγνώστη. Ο ποιητής απλώς την ανακινεί με τα λόγια του, την βγάζει από τον λήθαργο.

Το μεγαλείο των τριών «Κάππα» δεν είναι συνταυτισμένο με το τι έκαναν στον βίο τους αν και μέχρις ενός σημείου μπορούμε να πούμε ότι η προσφυγιά επηρέασε τον Κόντογλου στη νοσταλγική γραφή του και η ερωτική ζωή του Καβάφη έγινε αιτία να γράψει ορισμένα πολύ δυνατά ποιήματα. Όσο για τον Καββαδία, η επαγγελματική του επιλογή γινεται φόντο για τους στίχους του. Μπορώ όμως να φανταστώ ότι θα γινόταν ποιητής έτσι κι αλλοιώς. Το μικρόβιο της λογοτεχνίας θα τό’χε σίγουρα και στη στεριά. Απλώς θα ήταν άλλα τα θέματά του.

Με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο, τα τρία «Κάππα» με έχουν σημαδέψει. Η φιλοσοφική ακεραιότητα του Καβάφη επεμβαίνει συχνά στις επιλογές μου. Για να με τυραννήσει ή για να με σώσει, όταν η μέρα είναι «ζεστή και ποιητική» ή όταν τελώ «εν απογνώσει». (Το ομοιοτελεύτητον δεν το έκανα εκ προθέσεως, όπως θα έλεγε ο Παπαδιαμάντης). Η θαρραλέα μελαγχολία ή το μελαγχολικό θάρρος του Καββαδία με έχει ποτίσει σαν το αλμυρό νερό σ’ένα βυθό «που βόσκουνε σαλάχια και χταπόδια». Όσο για τον Κόντογλου είναι το σταθερό μου σημείο στους δύσκολους καιρούς, ένας φάρος που φέγγει μαχητικός μέσα στην τρικυμία και μας θυμίζει ότι χρειάζεται πάντα ν’αναζητούμε την «ουσία».

Τελικά καταλαβαίνω ότι τα τρία «Κάππα» δεν άφησαν πίσω τους μόνο σπουδαία λογοτεχνία. Άφησαν κι αξεπέραστες αξίες.